PENGIMBUHAN & PEMAJMUKAN

3.3 Proses Pembentukan Kata dalam Bahasa Melayu

Dalam bahasa Melayu terdapat empat bentuk kata, iaitu kata tunggal, kata terbitan, kata majmuk, dan kata ganda. Kata tunggal tidak melibatkan apa-apa proses pembentukan, tetapi tiga bentuk kata lain melibatkan proses-proses tertentu. Proses-proses ini ialah pengimbuhan. pemajmukan, penggandaan dan akronim.

3.3.1 Proses Pengimbuhan

Proses pengimbuhan ialah proses yang menggandingkan imbuhan pada kata dasar untuk membentuk kata terbitan. Terdapat empat jenis imbuhan, iaitu awalan, akhiran, apitan, dan sisipan. Imbuhan-imbuhan ini, apabila digandingkan dengan kata dasar membentuk kata terbitan daripada pelbagai golongan kata iaitu kata kerja, dan kata adjektif. Berikut diperlihatkan beberapa contoh proses pengimbuhan.

Imbuhan (Awalan)	Kata dasar	Kata terbitan
Pem-	bawa	pembawa
Memper-	kuat	memperkuat
-isme	nasional	nasionalisme
-i	dekat	dekati
Peng-.....-an	isytihar	pengisytiharan
Men-.....-i	ikut	mengikuti
Ke-...-an	sihat	kesihatan
Ber-....-an	lari	berlarian
-er-	gigi	gerigi
-em-	gilang	gemilang

Kata Dasar	Imbuhan	Kata Terbitan
libat	terlibat	keterlibatan
lanjur	terlanjur	keterlanjuran
balik	terbalik	menterbalikkan
sambung	sinambung	kesinambungan

 

Sebahagian besar proses pengimbuhan berlaku pada kata dasar, yang menghasilkan kata terbitan. Kata terbitan yang dihasilkan oleh proses pengimbuhan boleh menjadi kata dasar bagi proses pengimbuhan kali kedua. Daripada kata dasar karang, misalnya, dapat dilahirkan pengarangmelalui imbuhan peN-. Pengarang pula dapat menerima apitan ke-...-an, menerbitkan kepengarangan.

Kata Dasar	Imbuhan	Kata Terbitan
libat	terlibat	keterlibatan
lanjur	terlanjur	keterlanjuran
balik	terbalik	menterbalikkan
sambung	sinambung	kesinambungan

  

3.3.2 PROSES PEMAJMUKAN

Proses pemajmukan ialah proses yang merangkaikan dua kata dasar atau lebih dan bentuk yang terhasil membawa makna tertentu. Sebagai contoh, kerusi dan malas masing-masing mempunyai makna tersendiri, tetapi apabila dirangkaikan membentuk kata majmuk kerusi malas.Tidak dapat diselitkan apa-apa unsur antara dua kata dasar ini; maksudnya, dalam bahasa Melayu tidak terdapat ungkapan * kerusi yang malas atau * kerusi dan malas atau * kerusi untuk malas.

3.3.2.1 Pengimbuhan Kata Majmuk

Kata majmuk boleh menerima imbuhan seperti kata dasar lain. Cara pengimbuhan kata majmuk terdapat dalam dua bentuk, iaitu :

(a) Apabila kata majmuk menerima awalan atau akhiran, ejaannya tetap terpisah.

Contohnya :

urus niaga	- berurus niaga
cari gali	- mencari gali
reka bentuk	- direka bentuk
daya serap	- daya serapan

(b) Apabila kata majmuk menerima apitan, ejaannya menjadi bercantum,

Contohnya :

lipat ganda	- melipatgandakan
surat khabar	- persuratkhabaran
urus niaga	- diurusniagakan
ibu bapa	- keibubapaan

3.3.2.2 Penggandaan Kata Majmuk

Kata majmuk boleh mengalami proses penggandaan. Penggandaan kata majmuk melibatkan penggandaan unsur pertama sahaja.

Contohnya :

rumah sakit	- rumah-rumah sakit
guru besar	- guru-guru besar
Raja Muda	- Raja-raja Muda
Timbalan Naib Canselor	- Timbalan-timbalan Naib Canselor

Satu kekecualian ialah penggandaan yang melibatkan perkataan yang telah mantap. Dalam hal ini, penggandaan berlaku kepada keseluruhan perkataan.

Contohnya :

setiausaha	- setiausaha-setiausaha
jawatankuasa	- jawatankuasa-jawatankuasa
tanggungjawab	- tanggungjawab-tanggungjawab

4.0 PROSES PENGGANDAAN

Proses penggandaan ialah proses yang mengulangi kata dasar, sama ada secara penuh, separa atau berentak iaitu berdasarkan rentak bunyi tertentu. Dengan kata lain, terdapat tiga jenis penggandaan, iaitu ;

1. Penggandaan penuh,

2. Penggandaan separa, dan

3. Penggandaan berentak.

4.1 Penggandaan penuh

Penggandaan penuh ialah proses yang mengulangi seluruh kata dasar. Terdapat dua jenis penggandaan penuh, iaitu :

· Yang melibatkan kata dasar yang tidak menerima apa-apa imbuhan.

Contohnya :

Sekolah	·                     sekolah-sekolah
makan	·                     makan-makan
besar	·                     besar-besar
baju	·                     baju-baju

· Yang melibatkan kata dasar yang menerima imbuhan.

Contohnya :

pelari	·                     pelari-pelari
perbualan	·                     perbualan-perbualan
kekasih	·                     kekasih-kekasih
kejadian	·                     kejadian-kejadian

4.2 Penggandaan separa

Penggandaan separa ialah proses yang mengulangi sebahagian kata dasar sahaja. Penggandaan separa berlaku pada dua jenis kata dasar, iaitu :

· pada kata dasar tunggal dan lazimnya melibatkan pengulangan suku kata pertamanya serta letak pengulangan itu pada bahagian hadapan kata dasar. Vokal dalam bentuk gandaan ini mengalami proses pelemahan, menjadikannya vokal e pepet. Proses ini dapat digambarkan seperti yang berikut :